Орта Азия халықтарының тұрмысы мен әдет-ғұрпын сипаттауда Шоқан Уәлиханов еңбегі, жинақтары, халықтардың этнографиясы, материалдық және рухани мәдениеті ерекше маңызды. Ш. Уәлиханов қаһармандығы сапарларының қиын жағдайларында көрініс тауып, оның бойындағы дарындылығы өз заманының білімді географ-саяхатшысына айналдырды. Оның географиялық сипаттамалары құбылыстардың кеңдігімен, нақтылығымен ерекшеленді. Шоқан Уәлиханов өмірінің қызықты деректерімен adebiportal.kz порталынан таныса аласыз.
Ш. Уәлиханов туралы маңызды мәліметтер
Ол тарих беттерінде мәңгілікке өз ізін қалдырды, оның ішінде бізге мәлім мына деректеді атап өтуге болады:
- Шоқан қазақтардың және Орта Азияның басқа да халықтарының өмірі мен тұрмысынан 150-ден астам сурет қалдырған;
- 1858-1859 жылдары ғалым Қашқарға өзінің жеке сапарын жасады. Шоқан Уәлихановқа дейін еуропалықтардың ешқайсысы бұл өлкеге бара алмаған;
- Ол Қазақстан, Орта Азия және Шығыс Түркістан карталарын құрастыруда еңбек еткен. Карталарды жасау кезінде көптеген деректер мен материалдарды зерттеп, өзінің зерттеу нәтижелерімен қатар ғылыми әдебиетке сүйенген.
Шоқан Уәлиханов өз отандастарының мәдениеті мен тұрмысын сипаттап, жергілікті салт-дәстүрлер, көшпелі халықтар өмірінің экономикалық құрылымы туралы деректерді жинап, жұртшылыққа табыстаған.
А. Уәлиханов саяхаттарының ғылыми нәтижелері
Шоқан қазақтардың шежіресін зерттеген, әр түрлі халықтардың жылнамалары мен жазбаларынан алынған деректерімен салыстырған. 1856-1857 жылдары географиялық сипаттағы көптеген еңбектерін (Құлжа, Ыстықкөл, Жоңғария очерктері), сондай-ақ XVIII ғасырдағы батырлар туралы, қазақ халық поэзиясы туралы, қырғыздардың шежіресі туралы тарихи шығармаларын жазған, бұл қол тумалары бізге ғылыми еңбегінің нәтижесі ретінде мұра болып қалды.
Ғалым әрдайым жергілікті дәстүрлер мен аңыздарға қызығушылық танытты, оларды жазды және халықтық ойдың бірегейлігі мен сұлулығын сақтау үшін әдеби өңдеді. Очерктерін жазған кезде жас Шоқан ( 21-22 жаста) өзін Тянь-Шань мен Жетісудың географиясын, осы аудандарды мекендейтін халықтардың тарихын жақсы білетін білімді ғалым ретінде көрсете білді. 1961 жылы, 1972 жылы Қазақстан Ғылым академиясының бастамасымен Шоқан Уәлихановтың орыс тіліндегі шығармаларының бес томдығы жарық көрді.