Қазақстан – кең байтақ дала мен асқақ таулар елі. Оның аумағында табиғаттың сан түрлі бейнесі тоғысқан: шексіз жазықтар мен жасыл ормандарды, көгілдір көлдер мен мұзды шыңдарды бір мезетте көруге болады. Елдің шығысы мен оңтүстігіндегі биік жоталар ғасырлар бойы саяхатшылар мен ғалымдардың назарын өзіне аударған. Бұл асқар шыңдар – тек табиғи сұлулықтың белгісі емес, сонымен бірге ел тарихының, рухының және экожүйесінің ажырамас бөлігі. Қазақстан таулары туралы қызықты деректерді білу арқылы олардың құпиясына үңіліп, табиғаттың ұлылығын тереңірек сезінуге болады. Тянь Шань туралы мәлімет, Хан-Тәңірі тауы туралы қызықты мәліметтер және Қаратау туралы мәлімет секілді деректер арқылы Қазақстанның табиғи байлығының сан қырын тануға болады. Бұл асқар шыңдар ұлттың рухани күшін бейнелеп, табиғатты қадірлеу мен қорғаудың маңызын ұқтырады.
Қазақстанның тау жүйелерінің ерекшелігі
Қазақстан жері үш негізгі тау аймағына бөлінеді: шығыстағы Алтай, оңтүстіктегі Тянь-Шань және батыстағы Қаратау жотасы. Әр аймақтың табиғи келбеті, климаты мен өсімдік дүниесі өзгеше.
- алтай өңірі орманға бай, өзендер мен сарқырамаларға толы;
- тянь-шань аймағы – мұздықтар мен биік шыңдардың мекені;
- қаратау жотасы – ежелгі геологиялық құрылымдардың куәсі, тарих пен табиғаттың тоғысқан нүктесі.
Әрбір тау жүйесі өз алдына бір әлем іспетті. Онда өсетін өсімдіктер, тіршілік ететін жануарлар және ауа райының ерекшелігі Қазақстанның табиғи байлығының көптүрлілігін дәлелдейді.
Тянь Шань туралы мәлімет
Тянь-Шань – «аспан таулары» деген мағынаны білдіретін алып тау жүйесі. Ол Қазақстаннан бастап Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан және Қытайға дейін созылып жатыр. Бұл тау жотасы шамамен 2500 шақырымға дейін созылып, әлемдегі ең ірі тау жүйелерінің бірі саналады.
Тянь-Шаньның ең биік нүктесі – Хан-Тәңірі шыңы, оның биіктігі 6995 метрге жетеді. Тау жүйесінде 3000-нан астам мұздық бар, олардың суы Орта Азиядағы өзендерді қоректендіреді.
Мұнда ерекше флора мен фауна қалыптасқан: қар барысы, арқары және қыран сияқты сирек кездесетін түрлер мекендейді. Тянь-Шань – экотуризм мен альпинизмнің орталығы, сондықтан жыл сайын әлемнің түкпір-түкпірінен мыңдаған адам осы биіктерді бағындыруға келеді.
Хан-Тәңірі тауы туралы қызықты мәліметтер
Хан-Тәңірі – Тянь-Шаньның ең көрікті әрі жұмбақ шыңы. Қазақ тілінде бұл атау «Аспанның иесі» деген мағына береді. Оның пирамидаға ұқсас формасы алыстан ерекше көрінеді, ал күн батар сәтте шың қызғылт түске боялып, көз тоймас көрініс тудырады.
- Хан-Тәңірі биіктігі мен сұлулығымен әйгілі. Бұл шың теңіз деңгейінен 6995 метр биіктікте орналасқан және Орталық Азияның ең әсем табиғи нүктелерінің бірі саналады.
- Тау альпинистер арасында ерекше беделге ие. Хан-Тәңіріне көтерілу – әлемдік деңгейдегі қиын маршруттардың бірі. Көптеген тәжірибелі альпинистер үшін бұл өмірлік арман.
- Мұздықтар мен ауа райының күрделілігі. Таудың етегінде ауа температурасы жазда да төмен, ал желдің бағыты жылдам өзгереді. Бұл оны зерттеуді қиындатады.
- Мифтер мен аңыздар. Халық арасында Хан-Тәңірі аспан құдайының мекені делінеді. Кейбір аңыздарда бұл тау рухани тазарудың нышаны ретінде сипатталады.
Хан-Тәңірі табиғаттың ұлылығын сезіндіріп, адам мен табиғат арасындағы байланыстың мәңгі екенін еске салады.
Қаратау туралы мәлімет
Қаратау – Қазақстанның оңтүстігінде орналасқан ежелгі тау жотасы. Ол Тянь-Шаньның батыс тармағына жатады және шамамен 400 шақырымға созылады. Геологиялық тұрғыдан бұл аймақ жер бетіндегі ең көне құрылымдардың бірі саналады.
Қаратаудың жоталарында палеонтологиялық ескерткіштер мен ежелгі үңгірлер сақталған. Мұнда табылған тас дәуірінің суреттері мен артефактілер бұл жердің ежелгі адамдар үшін қасиетті орын болғанын дәлелдейді.
Бұл өңір флора мен фаунаға да бай. Эндемикалық өсімдіктердің бірнеше түрі тек осында ғана өседі. Сонымен қатар, Қаратау минералдарға, кен орындарына және таза бұлақтарға бай. Сондықтан ол геологтар мен табиғат зерттеушілерінің назарын әлі де өзіне тартады.
Қазақстан тауларының экологиялық және мәдени маңызы
Қазақстанның таулары елдің экологиялық тұрақтылығына үлкен үлес қосады. Олар ауа ағысын реттеп, жауын-шашынды қалыптастырады және өзендердің бастауы болып табылады. Сонымен қатар, бұл аймақтарда ұлттық парктер мен қорықтар орналасқан.
- биік таулар таза судың негізгі көзі болып табылады;
- мұнда климатты реттейтін өсімдіктер мен ормандар шоғырланған;
- тау бөктеріндегі ауылдар мен қалалар туризм мен шаруашылықты қатар дамытады;
- халық арасында тауларға қатысты көптеген аңыздар мен әндер сақталған.
Таулар қазақ халқының мәдени мұрасында ерекше орын алады. Олар еркіндік пен биіктік символы ретінде ұлттық болмыстың бір бөлігіне айналған.
Қазақстан таулары – табиғаттың ұлы туындысы. Олар елдің көркі мен мақтанышы ғана емес, өмірдің бастауы, мәдениет пен тарихтың куәсі. Тянь Шань, Алтай, Қаратау сияқты тау жүйелері ғасырлар бойы халық өмірімен тығыз байланыста болып келеді.
Қазақстанның әр тауы – өз алдына бір аңыз. Олар адам баласына төзімділік пен табандылықты, сұлулық пен үйлесімділікті үйретеді. Осындай ұлы мұраны сақтау – әрбіріміздің қасиетті парызымыз.